Bourbon Time

Εγώ κι Εγώ... συζητώντας για τα μυστικά μας


- Γιατί γράφεις;
- Ίσως γιατί δεν ξέρω πια τι άλλο να κάνω... Μπορεί όμως και γιατί το γράψιμο να είναι ο μόνος τρόπος που γνωρίζω για να εκφράσω τον εαυτό μου... Τελικά και οι δυο απαντήσεις, νομίζω, πως υπονοούν την ίδια απάντηση... Θέλω να πω πως μετά από τα δώδεκα περίπου χρόνια μου (τότε που έγραψα το πρώτο μου κείμενο και το είδα να δημοσιεύεται στη «Διάπλαση των Παίδων») μέχρι σήμερα έχω τόσο εθιστεί στο να εκφράζω γραπτώς σκέψεις και όνειρα, ανασφάλειες, θυμούς και αγάπες, που ακόμα και αν ήθελα (και κάποιες στιγμές πραγματικά το θέλω) να βρω έναν άλλο τρόπο έκφρασης και προβολής του εγώ μου, δεν ξέρω τη μέθοδο για να το κάνω.
Γράφω -αναρωτιέμαι- από κεκτημένη ταχύτητα; Ή μήπως γράφω γιατί δεν τολμώ να εγκαταλείψω όλα όσα έχω κατακτήσει;
Κάποιες φορές σκέφτομαι όμως, πως κάτι τέτοιες σκέψεις είναι βλάσθημες. Γιατί το να έχεις ένα λογοτεχνικό τάλαντο είναι μια θεϊκή δωρεά. Και από εκεί και πέρα είναι πια η δικιά σου και μόνο ευθύνη και απόφαση για το που και πως αυτή τη δωρεά θα τη χρησιμοποιήσεις.

- Είσαι ένας επαγγελματίας συγγραφέας.
- Είμαι. Θέλω να είμαι. Και το μισώ που είμαι... Βέβαια, αν δεν έβλεπα με επαγγελματικές απαιτήσεις το γράψιμό μου δεν θα είχα κάνει όσα έκανα. Αλλά αν πάλι δεν το είχα δει ως επάγγελμα, ίσως αυτά που θα είχα κάνει να ήταν περισσότερο προσωπικά.
Όμως δεν ξέρω αν είχα το δικαίωμα επιλογής. Θέλω να πω πως η συγγραφική μου ιδιοσυγκρασία είναι τόσο εκρηκτική ώστε μόνο μέσα σε κανόνες επαγγελματικής εφαρμογής θα μπορούσε να βρει διεξόδους ελέγχου της έκφρασής της.

- Να υποθέσω πως πιστεύεις ότι δεν έγραψες το έργο που είχες ονειρευτεί να γράψεις;
- Το έργο που είχα ονειρευτεί να γράψω!... Ποιο ήταν, άραγε, αυτό; Φαντάζομαι κάποιο αντίστοιχο εκείνων που ως αναγνώστη με συγκλονίσανε... Και με συγκλόνισαν μυθιστορήματα του Ζολά, του Φλομπέρ, του Ντίκενς, του Μαρκές, του Γκαλσγουώρθη, του Μωμ... Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη, τα ποιήματα του Καβάφη, ο ‘Αμλετ του Σαίξπηρ, τα θεατρικά του Ίψεν, τα παραμύθια του Άντερσεν, τα ρομάντζα της Σελίνκο, το απόλυτο του «Μεγάλου Μoλν»...
Δεν ξεγελώ τον εαυτό μου πως έγραψα τέτοια έργα. Δεν περιμένω πως θα τα γράψω... Αλλά όσα έγραψα... -αυτά είναι τα δικά μου. Το σώμα μου και η ψυχή μου. Τα δικά μου έργα... Κάτι παρόμοιο με την εμφάνισή μου -όσο και να θέλω να την βελτιώσω, τελικά κάπου θα σκοντάψω στα όριά της- κι άλλωστε το κορμί μου είναι το δικό μου το κορμί* μέσα από αυτό έχω νοιώσει και τον πόνο, μα και την ηδονή. Επίσης κάτι παρόμοιο με τους δικούς μου ανθρώπους.... Αυτούς που βρέθηκαν στο δρόμο μου και τους αγάπησα, με αγαπήσανε, με επηρεάσανε, τους επηρέασα... Δεν θα ήθελα να είχα άλλους δικούς από αυτούς που αξιώθηκα (που έτυχε, αν προτιμάς) να έχω... Έτσι και δεν θα ήθελα να είχα γράψει άλλα έργα από αυτά που έγραψα (που έτυχε, αν προτιμάς, να γράψω)... Δεν είναι τα καλύτερα, το ξέρω! Μα είναι τα δικά μου. Μέσα τους κρύβονται και οι προσπάθειες για τα όσα ονειρεύτηκα και δεν μπόρεσα να πραγματώσω.


-Το κείμενο, λοιπόν!... Αλήθεια, τί είναι για σένα το λογοτεχνικό κείμενο;
-Για μένα το κείμενο, το κάθε κείμενο πρέπει πίσω από το ότι λέει, το ότι περιγράφει, πίσω από αυτά να κρύβει κάτι... Κάτι άλλο, περισσότερο να υπονοεί. Το λογοτεχνικό κείμενο -από το πιο απλό παραμύθι, μέχρι το πιο σύνθετο πεζογράφημα- θα πρέπει να κρατά από τη μια τα μυστικά του και από την άλλη να δίνει το δικαίωμα στον αναγνώστη του να μπορεί να τα ανακαλύψει αυτά τα μυστικά... Αλλά η ανακάλυψη πρέπει να είναι πάντα μια προσωπική πορεία του αναγνωστη. Λατρεύω αυτού του είδους τα κείμενα και απεχθάνομαι όσα αντιθέτως διαθέτουν μόνο μια επιφάνεια...

- Αλλά, σκέφτομαι τώρα, τόσα πολλά βιβλία... Και τόσο διαφορετικών ειδών! Μήπως, τελικά, σπαταλήθηκες;
- Α, όχι! Ακόμα κι αν σπαταλήθηκα -που δεν το πιστεύω- ακόμα και τότε άξιζε να ζήσω συγγραφικά όλα όσα έζησα. Μου προσφέρανε τόσες χαρές, τόσες πίκρες. Με κάνανε να έχω αισθήματα. Και εγώ τους το ανταποδίδω... Τα έργα μου έχουν πάθος. Το πάθος που βγαίνει από τις σωστές κινήσεις μου, αλλά και κυρίως από τις λανθασμένες. Τα έργα μου έχουν και τεχνική στη δόμήσή τους. Όλη αυτή η μακρόχρονη απασχόλησή μου, η καθημερινή απασχόλησή μου με τον γραπτό λόγο και όλες αυτές οι αναγνώσεις μου, τελικά μου προσέφεραν μια πολύτιμη πείρα. Είμαι υπερήφανος για τα έργα μου. Είμαι υπερήφανος γιατί ποτέ δεν πρόδωσα τις ιδέες μου. Ότι πίστεψα και πιστεύω, υπάρχει και μέσα στα βιβλία μου. Ο συγγραφέας και ο άνθρωπος ταυτίζονται...

-Βιωματικός, λοιπόν, συγγραφέας;
- Μα μπορεί κανείς να γράψει τίποτε άλλο από τα βιώματά του; Ακόμα και όσοι συγγραφείς δείχνουν πως γράφουν κείμενα που δεν έχουν καμιά σχέση με τη ζωή τους, στην ουσία μέσα από αυτήν την αποφυγή, την ζωή τους και πάλι εκφράζουν...
Κι έπειτα, μου αρέσει να αυτοεκτίθεμαι... Να εκδίδομαι. Ποτέ δεν πλήρωσα για να βγάλω βιβλίο μου. Ήθελα και θέλω να κερδίζω από αυτά. Να βγαίνω στην αγορά και να πουλώ το σώμα και τα συναισθήματά μου. Να τα πουλώ όχι μόνο για χρήματα, μα και για δόξα. Να με συζητάνε. Να με θαυμάζουνε, μα και να με κουτσομπολεύουνε. Μια πόρνη είναι ο κάθε συγγραφέας. Θα μπορούσε να είχε γίνει το κεντρικό πρόσωπο σε ένα από τα πιο ερωτικά ποιήματα του Καβάφη. Αιρετική ίσως άποψη και μην την πάρεις και πολύ στα σοβαρά... Αλλά και μην τη θεωρήσεις ως μια και μόνο παραδοξολογία...

- Κι όμως τα περισσότερα από τα βιβλία σου έχουν γραφτεί για παιδιά και νέους.
- Και τι σημασία έχει αυτό. Έχουν γραφτεί για παιδιά!... Θα ήταν πιο σωστό αν έλεγες πως έχουν κυκλοφορήσει σε σειρές για παιδιά και νέους... Οι νόμοι της αγοράς καθορίζουν την ένταξη. Οι εσωτερικές ανάγκες καθορίζουν την έμπνευση.
Ο Άντερσεν έχεις σκεφτεί πόσο μόνο «παιδικός» συγγραφέας είναι; Και με πόση αθώα, άραγε, παιδικότητα γράφτηκε η <<Αλίκη στη Χώρα των θαυμάτων>>;
Τυποποιήσεις μιας εποχής καταναλωτικής και φαινόμενα μιας περιόδου υπερπαραγωγής λογοτεχνικών έργων. Αλλά νομίζω πως μπαίνουμε στην εποχή που δίπλα στις τυποποιήσεις θα υπάρχουν και οι υποκειμενικές προσεγγίσεις. Στο εξωτερικό συμβαίνει ήδη. Θα έρθει το φαινόμενο αυτό -θέλουμε δεν θέλουμε- και στην επαρχιώτικης νοοτροπίας Ελλαδίτσα μας.

- Τελικά είναι πιο εύκολο να γράψεις για παιδιά και πιο άνετα μέσα στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας κατακτάς της αναγνώριση;
- Ανοησίες! Σε κανένα χώρο τίποτε δεν κατακτιέται με ευκολία. Κι αν κάποια στιγμή κάποιος το επιτύχει, τότε η επιτυχία του αυτή θα είναι στιγμιαία.
Το κείμενο που απευθύνεται σε παιδιά ή νέους, μπορεί να έχει τους δικούς του νόμους υλοποίησης, αλλά και έχει τις ίδιες απαιτήσεις και με το κάθε κείμενο της «ενήλικης» λογοτεχνίας. Χρειάζεται δομή, χρειάζεται, ολοκληρωμένους χαρακτήρες, χρειάζεται καλοδουλεμένη φράση... Χρειάζεται ακόμα ο συγγραφέας να διαθέτει μια αίσθηση παιδικότητας ή νεανικότητας. Κι αυτά είναι πολύ δύσκολα να τα έχεις όταν δεν είσαι πια παιδί ή νέος.
Όσοι πιστεύουν πως το να γραφτεί ένα παιδικό βιβλίο είναι εύκολο, ας ψάξουν μέσα στην εργογραφία κάποιων πολύ σημαντικών συγγραφέων μας (της λογοτεχνίας των ενηλίκων, εννοώ) και θα δούνε και κάποιους τίτλους παιδικούς. Ε, λοιπόν, σε πληροφορώ πως αν εξαιρέσεις ένα ή δυο, όλοι οι άλλοι καλοί συγγραφείς απέτυχαν.

-Ναι, αλλά υπάρχουν και κάποιοι που αμφισβητούν την ίδια της έννοια της ύπαρξης παιδικής λογοτεχνίας. Λένε πως αυτός είναι ένας όρος δίχως νόημα. Πως παιδική λογοτεχνία δεν είναι δυνατόν να υπάρχει, μιας και το παιδί έχει αναγνωστικές ανάγκες που μόνο από ένα συνομήλικό του μπορεί να καλυφθούν.
- Τα έχω ακούσει κι εγώ όλα αυτά. Κάποτε απαντούσα, προσπαθούσα να τους πείσω... Τώρα απλώς και μόνο γελάω.
Μα τα παιδιά είναι προσωπικότητες υπό διαμόρφωση. Ό,τι τυχόν μόνα τους παράγουν, πάντα ως δείγματα εξάσκησης θα πρέπει να νοούνται. Η κοινωνία των ενηλίκων είναι που τα εκπαιδεύει. Τα ίδια καταναλώνουν, διαπαιδαγωγούνται και ψάχνουν τη χάραξη του ατομικού τους δρόμου. Κι έτσι έρχονται να συναντήσουν τα έργα των μεγάλων. Ανάμεσά τους και τα κείμενα που θα γεφυρώνουν την δικιά τους ανάγκη για αισθητική ολοκλήρωση και συναισθηματική εκτόνωση με την ήδη διαμορφωμένη πείρα των ενηλίκων δημιουργών. Σημασία έχει πάντως, αυτοί οι ενήλικες δημιουργοί και να μην έχουν ξεχάσει τη δυναμική της δικιάς τους παιδικής ηλικίας και εφηβείας. Αλλά... Τί να πω; Εγώ όταν ήμουνα παιδί λάτρεψα κάποια παραμύθια, ξετρελάθηκα με κάποια παιδικά μυθιστορήματα... Και τώρα που έχω αναγνώστες παιδιά και νέους, παίρνω γράμματα τους και βλέπω το πόσο επικοινωνούν με τα έργα μου... Άρα η λογοτεχνία που τους πλησιάζει και υπάρχει και είναι πάντα γραμμένη από μεγάλους.

- Το ξέρω όμως πως θυμώνεις όταν ακούς να σε προσφωνούνε <<Ο Μάνος Κοντολέων, συγγραφέας παιδικών βιβλίων>> ή με εκείνο το άλλο το αμίμητο <<Ο Μάνος Κοντολέων είναι παιδικός συγγραφέας>>
- Δεν θυμώνω. Εκνευρίζομαι. Ίσως και να επαναστατώ... Επαναστατώ απέναντι μιας εντελώς φασιστικής νοοτροπίας. Γιατί, διάβολε, έχω γράψει και κάμποσα έργα για μεγάλους. και μάλιστα κάποια από αυτά είναι και πολύ μα πολύ δύσκολα,... μεγαλίστικα. Απλώς μιας και τα περισσότερα από τα βιβλία μου είναι για παιδιά και νέους, και μιας και είναι και αυτά που με έχουν κάνει περισσότερο γνωστό, αυτόματα μου μπαίνει η ετικέτα... Κι αν στη ζωή μου κάτι ιδιαίτερα έχω αντιπαθήσει είναι η όποια ετικέτα. Μια έκφραση φασιστικής νοοτροπίας είναι κάτι τέτοιο. Εγώ ό,τι κι αν γράφω, ένα πάντα πράγμα κάνω -να προσπαθώ να το πλουτίζω με την τεχνική που έχω κατακτήσει και με τις ιδέες που έχω πιστέψει.
Και όταν μου δοθεί η ευκαιρία, λέω, υπενθυμίζω πως δεν υπάρχουν προκατασκευασμένες κατηγορίες βιβλίων ή αναγνωστών. Απλά και μόνο από τη μια πλευρά υπάρχουν τα κείμενα και από την άλλη οι αναγνώστες. Οι εκάστοτε προσεγγίσεις των δύο πλευρών είναι πάντα εξατομικευμένες και απελευθερωμένες. Μου έχει τύχει παιδί της Τρίτης Δημοτικού να έχει διαβάσει και να λάτρεψε το <<Γεύση Πικραμύγδαλου>>, κοπέλα της Δευτέρας Γυμνασίου να έχει ενθουσιαστεί με το <<Τα φώτα, είπε!>>, όπως και δεκαοχτάχρονη να μου γράψει για να μου εκφράσει τη ικανοποίηση της μετά από το διάβασμα του <<Δομήνικου>>. Μια νέα συγγραφέας έργου ιδιαιτέρως κλειστού και «ενηλικιωμένου» έχει δηλώσει γραπτώς το πόσο την επηρέασε <<Το 33>>...

- Δηλαδή πιστεύεις πως επικοινωνείς με πολυποίκιλους τρόπους με τους αναγνώστες σου...
- Ναι! Νομίζω πως οι περισσότεροι από αυτούς που με διάβασαν -μικροί και μεγάλοι- με έχουν αισθανθεί ως ένα δικό τους άνθρωπο. Και αυτό είναι κάτι που το επιδιώκω. Ίσως γιατί κι εγώ , ως αναγνώστης, βρέθηκα πολύ κοντά σε κάποιους συγγραφείς, αισθάνθηκα πολύ δικούς μου κάποιους ήρωες της λογοτεχνίας. Μου αρέσει αυτή η σχέση. Πιστεύω πως οι ήρωες των βιβλίων και οι αναγνώστες τους δημιουργούν μεταξύ τους μια σχέση. Μια πολύ στενή σχέση. Και μέσα σε αυτού του είδους τον δεσμό, υπάρχει πάντα και ο συγγραφέας.
Βέβαια, κάποιους συγγραφείς που πολύ αγάπησες από τα βιβλία τους, που έκανε ς δικούς σου τους ήρωές τους, αν τύχει και τους γνωρίσεις από κοντά, θα απογοητευτείς. Ναι, υπάρχουν τέτοιοι συγγραφείς. Αρκετούς τους έχω γνωρίσει. Και όχι μόνο με άφησαν με ένα αίσθημα απογοήτευσης, αλλά και με ένα θυμό. Λες και με ξεγελάσανε... Βέβαια, δεν είναι ίσως σωστό να ταυτίζεις τόσο πολύ το συγγραφέα με το έργο του, τους ήρωές του. Αλλά οι περισσότεροι αναγνώστες δεν μπορούν να αποφύγουν κάτι τέτοιο. Εγώ σαν αναγνώστης δεν το αποφεύγω.. Θάλεγα, μάλιστα πως το επιζητώ. Γι αυτό και θέλω η συγγραφική μου ταυτότητα να συνταιριάζεται με την ατομική μου.
Οι αναγνώστες μου είναι άνθρωποι που εγώ έχω λίγο ή πολύ, ουσιαστικά ή όχι επέμβει στη ζωή τους. Δεν το ξεχνώ αυτό...

-Δηλαδή γράφεις για τους αναγνώστες σου;
-Όχι! Γράφω για τον εαυτό μου. Αλλά ακριβώς έτσι γίνεται. Όσο περισσότερο για δικιά σου ανάγκη δημιουργείς κάτι, τόσο αυτό το κάτι αγγίζει περισσότερο περισσότερους. Όλοι μας ζητάμε να εκφράζουμε την αυθεντικότητά μας και όλοι μας θέλουμε να συναντάμε την αυθεντικότητα των άλλων. Η Τέχνη πρέπει να είναι μια αυθεντική κατάθεση της ατομικότητας.

-Ο ρόλος, λοιπόν, του συγγραφέα, είναι μόνο η κατάθεση της ατομικότητάς του;
-Όχι, ασφαλώς! Αν και αυτό δεν είναι καθόλου λίγο. Αλλά για μένα ο ρόλος του συγγραφέα έχει κι άλλες προεκτάσεις... Πρέπει να επαναστατεί, να αμφισβητεί, να ανακαλύπτει, να επιβεβαιώνει... Ο συγγραφέας συνέχεια πρέπει να μάχεται. Και μέσα από το έργο του, όλα αυτά -επαναστάσεις, επιβεβαιώσεις, αμφισβητήσεις, ανακαλύψεις, οράματα και ψευαισθήσεις- να τα στέλνει στους αναγνώστες του. Ο συγγραφέας πρέπει να έχει ένα κοινωνικό πρόσωπο. Να εκφράζει την εποχή του, καθώς την ίδια τη στιγμή θα την υπερβαίνει... Αλλά πάντα να δηλώνει -το ξαναλέω- την αυθεντικότητά του και να υποστηρίζει την ατομικότητα των αναγνωστών του.

- Το αυθεντικό της ατομικότητας οδηγεί, φοβάμαι, στην μοναξιά
- Μπορεί να είναι κι έτσι. Ίσως είναι. Αλλά τί σημασία έχει; Η μοναξιά είναι η μοίρα του ανθρώπου. Η καταδίκη του και η απελευθέρωσή του. Την ξορκίζει και την λατρεύει με την Τέχνη.

- Είσαι, λοιπόν, μόνος; Μετά από τόσα βιβλία, τόσους δικούς σου, τόσους αναγνώστες, τόσο έντονη καλλιτεχνική και κοινωνική ζωή, είναι δυνατόν να είσαι μόνος;
- Μα δεν είμαι μόνος... Έχω εσένα. Κάνουμε τόσο καλή συντροφιά εσύ κι εγώ... Λέμε τα δικά μας... Συμφωνούμε, διαφωνούμε. Άλλοτε σε λατρεύω κι άλλοτε σε μισώ... Όσο υπάρχεις δίπλα μου δεν είμαι μόνος. Όσο υπάρχεις μαζί μου και με ρωτάς και με ακούς, σε βρίζω ή σε εμπιστεύομαι, μπορώ, κερδίζω την ικανότητα να απολαμβάνω τους ανθρώπους που αγαπώ, να κάνω τα πράγματα που θέλω... Να γράφω τα βιβλία μου, να διαβάζω άλλων βιβλία... Όχι! Μπορεί να βιώνω τη μοναξιά, αλλά δεν είμαι μόνος. Εσύ είσαι;

Coffee Time

Συζήτηση με μια γυναίκα...

για τις γυναίκες







Από την Αντιγόνη του «γεννήθηκα για να αγαπώ» στην σημερινή γυναίκα. Το σχόλιο σας;

-Δεν νομίζω ότι η Αντιγόνη μπορεί να θεωρηθεί ως ο κυριότερος και μόνος τύπος της γυναίκας της μακρινής αρχαιότητας. Γιατί μαζί με αυτήν και η Ισμήνη υπήρχε και η Μήδεια και η Ηλέκτρα και η Πηνελόπη και η Κασσάνδρα και η Εκάβη και η Ελένη και η Κλυταιμνήστρα… Σήμερα; Φοβάμαι ότι σήμερα δεν θα συναντήσουμε τόσες πολλές εκφράσεις της γυναικείας προσωπικότητας. Η τυποποίηση μάλλον φταίει. Και θα πρέπει να σημειώσω ότι την τυποποίηση τη συναντάμε και στους άντρες. Υπάρχουν στις μέρες μας άραγε συγχρόνως και Αχιλλέας και Μενέλαος και Οδυσσέας και Έκτορας και Πάρις και Αγαμέμνονας και Θησέας και Ηρακλής;

Μια γυναίκα πλανητάρχης θα ήταν «διαβατήριο» για έναν καλύτερο κόσμο;

-Μάλλον για ένα χειρότερο. Να σας θυμίσω τη Θάτσερ, την Μέγιερ, την Ολμπράιντ; Όταν η γυναίκα πιάνει στα χέρια της το τιμόνι της εξουσίας τότε γίνεται περισσότερο σκληρή από τον όποιο αρσενικό ηγέτη…


Ο Διογένης έλεγε πως « δεν υπάρχει χειρότερη καταστροφή από μια έξυπνη γυναίκα στο σπίτι σου». Ισχύει αυτό;

-Όταν ήμουνα νέος και προτού παντρευτώ, κάποιος μου είχε συστήσει να βρω γυναίκα όμορφη και χαζούλα. Δεν τον άκουσα. Για να πω αν πρέπει να έχω μετανιώσει ή όχι για τα κριτήρια της επιλογής μου, θα έπρεπε να είχα κάνει δυο γάμους. Έμεινα στον ένα με γυναίκα έξυπνη και όμορφη και ακόμα –εδώ και τριάντα τόσα χρόνια- αισθάνομαι ένας κυνηγός του έρωτα. Άρα μάλλον ο Διογένης είχε άδικο, άλλωστε δεν φημιζότανε και για τις ερωτικές του επιδόσεις.

Ο Ελύτης είπε : « η πρώτη αλήθεια είναι ο θάνατος απομένει να μάθουμε ποια είναι η τελευταία». Τελευταία αλήθεια μπορεί να είναι η αγάπη για μια γυναίκα;

-Αν η αγάπη για μια γυναίκα μπορεί να είναι η τελευταία αλήθεια για έναν άντρα, τότε θα έπρεπε και η τελευταία αλήθεια μιας γυναίκας να είναι η αγάπη της για έναν άντρα. Ισχύει κάτι τέτοιο;

Πότε γίνονται επικίνδυνες οι σχέσεις ανάμεσα στην γυναίκα και τον άντρα;

-Όταν τις καθορίζει ο έρωτας.

Καγιάμ: « Με τον πρώτο πηλό πλάστηκε ο τελευταίος άνθρωπος». Αν ήταν στο χέρι σας ποια στοιχεία θα επιλέγατε να κυριαρχούν στην τελευταία γυναίκα;

-Μα όταν λέω τη λέξη άνθρωπος, έχω στο νου μου και τον άνδρα και τη γυναίκα. Είμαι ένας από αυτός που πιστεύουν στην ισότητα των φύλλων. Πάντως τα πήλινα αντικείμενα συνήθως τα προτιμώ από εκείνα που έχουν φτιαχτεί από άλλα υλικά. Από σίδερο για παράδειγμα ή από ξύλο…

Όστις προσθέτει γνώσιν προσθέτει πόνον. Σε ότι έχει σχέση με το γυναικείο φύλλο ισχύει;

-Την πρώτη φορά που προσπάθησα να κάνω σχέση με μια γυναίκα (μαθητές κι οι δυο τότε είμαστε) πήρα μια ξεκάθαρη άρνηση εκ μέρους της. Και πόνεσα. Όχι γιατί είχα προλάβει να την ερωτευθώ, αλλά γιατί αισθάνθηκα κάτι σαν μείωση. Από τότε έγινα πιο προσεχτικός. Προτού κάνω την πρότασή μου, φροντίζω να γνωρίσω το που πατώ και το που πηγαίνω. Με άλλα λόγια η γνώση της γυναίκας που σε ενδιαφέρει, σε προφυλάσσει από κακοτοπιές.

Σήμερα η Ωραία Ελένη θα ήταν ικανή να προκαλέσει πόλεμο;

-Μα ούτε και τότε αυτή ήταν που προκάλεσε τον Τρωϊκό Πόλεμο. Ο πόλεμος πάντα υπήρξε προϊόν διάθεσης προς απόκτηση κέρδους και εξουσίας. Οι άντρες πολεμούν για το χρήμα και το εγώ τους. Οι πολεμοχαρείς άντρες είναι και οι χειρότεροι εραστές.

Μήπως οι γυναίκες σήμερα είναι «εγγονές» της γυναίκας του Λώτ;

-Μήπως οι σημερινοί άντρες είναι εγγόνια του Λωτ;

Τι εννοείτε εσείς οι άντρες όταν λέτε θηλυκό μυαλό;

-Μα τον τρόπο που εσείς οι γυναίκες σκέφτεστε. Πιο πρακτικά, πιο γρήγορα, πιο εγωκεντρικά, λιγότερο ερωτικά.

Τι θαυμάζετε περισσότερο σε μια γυναίκα;

-Θάλεγα σε κάθε γυναίκα και κάτι άλλο. Σε άλλη το σώμα της, σε άλλη τον τρόπο σκέψης, σε άλλη τα συναισθήματά της, σε άλλη τις ικανότητές της. Σε κάποιες τίποτε από αυτά… Σε όλες το ότι είναι γυναίκες.

Τι φοβάται περισσότερο μια σύγχρονη γυναίκα;

-Νομίζω τον σύγχρονο άντρα… Ή μήπως τον ίδιο της τον εαυτό; Μπορεί τους ρόλους μέσα στην κοινωνία που έχει πια τη δυνατότητα να παίξει… Την επιλογή της ανάμεσα στη γυναικεία εικόνα του χτες και σε αυτή του σήμερα.

Τι νομίζετε πως καταργεί την θηλυκότητα σε μια γυναίκα;

-Η πολύ θηλυκότητα. Η πλέον ποθητή γυναίκα είναι αυτή που κάτι και το αρσενικό διαθέτει. Όπως και ο πλέον ποθητός άντρας είναι αυτός που λίγο θηλυκό στοιχείο αφήνει να υπάρχει εντός του.

Πότε μια ερωτική εξομολόγηση καταργεί κάθε δυνατότητα διαφυγής;

-Διαφυγής ποιανού; Αυτού που την εκφράζει ή αυτού που την αποδέχεται; Στην πρώτη περίπτωση υπάρχει δυνατότητα διαφυγής όταν δεν ξεχνάς πως το αντικείμενο του πόθου σου είναι αναλώσιμο. Στη δεύτερη όταν θυμάσαι η κάθε έκφραση αγάπης εκ μέρους ενός άλλου συνήθως έχει και ημερομηνία λήξης.

Τι είναι αυτό που προσδιορίζει το ακαταμάχητο σε μια γυναίκα; και τι το αξιολάτρευτο;

-Με πολύ προσωπικό τρόπο θα σας απαντήσω. Ακαταμάχητη γυναίκα για μένα ήταν η Ζαν Μορό, αξιολάτρευτη η Ώντρεϋ Χέμπορν. Πάντως αν μου είχε δοθεί η ευκαιρία θα διάλεγα τελικά την Σαρίτα Μοντιέλ –τη θυμάστε στη «Βιολετέρα»; Η γυναίκα ερωμένη –πανέμορφη, υπάκουη, εσωτερική, κλειστή.

Ο Μένανδρος έχει χαρακτηρίσει ως «αναγκαίον κακό» το γάμο. Ισχύει;

-Για όσους τον αποφασίζουν ίσως ναι, για όσους τον αποφεύγουν μέχρι τέλους απλώς «κακό».

Ποια είναι η Αχίλλειος πτέρνα των γυναικών;

-Οι άντρες της ζωής τους. Ο πατέρας τους, ο σύζυγος, ο γιος τους. Ο ένας είναι το αρχικό πρότυπο, ο δεύτερος η χαμένη ευκαιρία, ο τρίτος το άπιαστο όνειρο.

Υπάρχουν σήμερα απαγορευμένοι καρποί ανάμεσα σε έναν άντρα και μια γυναίκα και ποιοι είναι αυτοί;

-Η αμοιβαία εμπιστοσύνη ίσως; Μήπως η τόλμη αλλαγής ρόλων; Δεν είμαι σίγουρος… Οι σχέσεις των δυο φύλλων έχουν γίνει πολύ πολύπλοκες και η αναζήτηση της ταυτότητας του ενός σε σχέση με τον άλλον κάτι σαν Γόρδιος Δεσμός που κανείς δεν παίρνει το ρίσκο να τον κάψει.

Αρχή άνδρα δείξαι: Ισχύει αυτό για πως θα διαχειριστεί κάποιος τον έρωτα του;

-Πιστεύω στην ισότητα μέσα σε μια σχέση. Αλλά κάποιος πρέπει να κρατά τον πρώτο ρόλο. Όχι απαραίτητα ο άντρας. Μα και πάλι κάτι τέτοιο σε πολλές γυναίκες δημιουργεί πρόβλημα… Τι να πω; Ο καθένας ας βρει από μόνος του την απάντηση.

Η γυναίκα είναι αντίπαλον δέος για έναν άντρα; ( με βάση τον ορισμό του Θουκυδίδη)

-Με τίποτε. Μάλλον τρόπος προσδιορισμού της αρσενικής του ταυτότητας.


Τι μπορεί να εκμυστηρευτεί ένας συγγραφέας σε μια γυναίκα;

-Τα πάθη του, τις εμμονές του… Αν είναι αναγνώστρια του τον έρωτά του… Ανοησίες! Οι πιο αγαπημένες γυναίκες για ένα συγγραφέα είναι οι δικές του ηρωίδες των βιβλίων του. Σε αυτές κι αν δεν έχει τολμήσει τα πάντα να τους εκμυστηρευθεί, εκείνες όλα τα δικά του τα γνωρίζουν.

Ερωτικές επιτολές , αρχή και τέλος.

-Ερωτικά email μήπως εννοείτε;

Η Ματαιοδοξία είναι γένους θηλυκού;

-Προς b-sexual την βλέπω

Περιγράψτε ένα άντρα και μια γυναίκα....

-Τα βράχια και η άμμος. Τα σύννεφα και τα αστέρια. Ο ήλιος και η σελήνη. Η λίμνη και η θάλασσα. Το διήγημα και το ποίημα. Το γέλιο και το χαμόγελο. Τα χείλια και τα δόντια. Το δοξάρι και το βιολί. Τα δάχτυλα του πιανίστα και τα πλήκτρα του πιάνου.

Γυναικεία καμώματα -είναι οι άντρες επιρρεπείς σε αυτά;

-Θέλει ρώτημα; Μπορεί κάποιοι να χαρακτηρίζουν τις γυναίκες ως το ασθενές φύλλο, αλλά οι άντρες είναι σίγουρα το αφελές.

Πως αντιλαμβάνονται οι άντρες και οι γυναίκες την σεξουαλική πράξη;

-Στον άντρα όλα είναι φανερά. Στη γυναίκα όλα κρυμμένα. Άρα ο ένας εκτίθεται, η άλλη ελέγχει… Πολύ φαλλοκρατική η άποψη αυτή… Μα άντρας είμαι και ο φαλλός για τον κάθε άντρα είναι η σωτηρία του και η καταδίκη του συνάμα.

Ποιες είναι οι λέξεις που θα χρησιμοποιούσατε για να περιγράψετε τον έρωτα για μια γυναίκα;

-Μα δεν σας προσκάλεσα και στην κρεβατοκάμαρά μου

Είναι οι γυναίκες ανοικτό βιβλίο;

-Με άκοπες σελίδες. Χρειάζεσαι χαρτοκόπτη για να το διαβάσεις.

Για ποιο θέμα θα κάνατε κριτική σε μια γυναίκα;

-Για τον τρόπο με τον οποίο θυμάται τον πατέρα της και για το πώς μεγαλώνει το γιο της

Σαν συγγραφέα σας ζητώ να περιγράψετε την πρώτη προσέγγιση που θα κάνατε σε μια γυναίκα που θα σας έχει γοητεύσει;

-Θα της μιλούσα για τις ηρωίδες των μυθιστορημάτων μου. Και θα άφηνα να εννοηθεί ότι αυτή θα μπορούσε να ήταν η πρωταγωνίστρια στο επόμενο βιβλίο μου.

Πως και πότε τελειώνει ένας έρωτας;

-Όταν οι εραστές τον ξεχάσουν

Από την Ιουλιέτα στην σύγχρονη γυναίκα , τι μεσολαβεί στον τρόπο που αγαπά;

-Πάντα ένας Ρωμαίος

Τις μονομαχίες του παρελθόντος για τα μάτια μιας γυναίκας τι τις έχει αντικαταστήσει σήμερα;

-Μια πρόταση για ένα ερωτικό τρίο.

Ποια θυσία θα κάνατε για μια γυναίκα που αγαπάτε;

-Να ζω κάθε μέρα δίπλα της

Οι άντρες δεν μιλούν πολύ λέει το τραγούδι -αλήθεια ή μύθος;

-Αλήθεια. Οι άντρες ντρέπονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Και φταίνε γι αυτό οι γυναίκες που μάλλον δεν τους αρέσει να ακούνε τις θλιβερές ιστορίες των άλλων.

Τα ρούχα μιας γυναίκας μαρτυρούν ....
Α. Το πόσα χρήματα διαθέτει για να τα αγοράσει.
Β. Το πώς θέλει να βλέπει τον εαυτό της.
Γ. Το πώς βλέπει τον άντρα της
Δ. Το πώς βλέπει τους άντρες των άλλων γυναικών
Ε. Το πώς βλέπει τους άντρες που δεν έχουν δεσμό
ΣΤ. Το πώς θέλει να την βλέπουν οι άλλες γυναίκες

-Προτιμώ αυτές της Β περίπτωσης… Δεν θα με έχει ανάγκη


Πως είναι το σχήμα της απουσίας μιας γυναίκας από τη ζωή ενός άντρα;

-Μια τρύπα για όσους δεν την έχουν βρει ακόμα.
Μια φούσκα για όσους την έχουν βρει.
Πολυγωνικό για τον έφηβο. Τριγωνικό για τον τριανταπεντάρη. Δυο παράλληλες ευθείες που ως γνωστό δεν τέμνονται για τον μεσήλικο. Μια κουκίδα για τον ηλικιωμένο.


Ισχύει το ότι η ζωντανός ο χωρισμός παρηγοριά δεν έχει;

-Θα έλεγα ότι ισχύει το :η ζωή τραβά την ανηφόρα.

Πως θα περιγράφατε την εκδίκηση ενός ερωτευμένου;

-Ως έναν αυτάρκη αυνανισμό.

Άδειες κρεβατοκάμαρες παρουσία δύο σωμάτων- σχολιάστε το

-Μα υπάρχουν και οι καναπέδες, τα χαλιά, τα τραπέζια… Και οι τοίχοι βέβαια.

Ισχύει το ένα σώμα μια ψυχή;

-Πάντα δυο σώματα και δυο ψυχές. Και ευτυχώς δηλαδή. Γιατί σε διαφορετική περίπτωση, η μονοτονία θα σκότωνε το κάθε πάθος.

Ιδανική γυναίκα μύθος ή ανάγκη;

-Θρύλος. Ουτοπία. Άπιαστο όνειρο. Γι αυτό και ανάγκη προς μια ψευδαίσθηση.

Δώρο Γενεθλίων

μαθητεία στον Ε. Χ. Γονατά


Σήμερα έχω τα γενέθλιά μου. Αυτό το ξέρω… Αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ τα πόσα χρόνια κλείνω… Τα τριάντα ή τα σαράντα, το είκοσι, τα δέκα ή τα εξήντα; Τα ογδόντα ίσως;
Προσπαθώ αυτό να το διευκρινίσω από τους φίλους και τους συγγενείς που έχουν έρθει να με επισκεφτούνε.
Όλοι τους μου εύχονται να τα εκατοστίσω –άρα, συμπεραίνω πως δεν θα πρέπει να έχω ξεπεράσει τα ενενήντα.
Αλλά υπάρχουν φίλοι που έχω χρόνια πολλά να τους δω, όπως και άλλοι που μέσα στη χρονιά τους έχω γνωρίσει. Υπάρχουν και κάποιοι που είμαι σίγουρος πως είχα παρευρεθεί στη κηδεία τους.
Το ίδιο και με τους συγγενείς. Η κορούλα του ανιψιού μου μαζί με τους γονείς της, αλλά και ο θείος Πέτρος που είμαι βέβαιος πως τον είχαμε θρηνήσει ως ένα από τα θύματα αεροπορικού δυστυχήματος στα μέσα μιας περασμένης δεκαετίας.
Πάντως εγώ τους κερνάω όλους με τα γλυκά που αγόρασα από το ζαχαροπλαστείο της γειτονιάς που μεγάλωσα –τώρα πια δεν ζω εκεί.
Κι όλοι τους μου έχουν φέρει από ένα δώρο.
Δώρα που άλλα τους ταιριάζουν σε παιδί ή σε έφηβο, κι άλλα τους που αρμόζουν σε άνδρα μιας κάποιας ηλικίας. Αλλά βλέπω και δώρα που θα τα χάριζε κανείς σε ένα νεαρό.
Εικονογραφημένα βιβλία της Θείας Λένας, μα και DVD με την Μπάρμπι. Επιτραπέζια παιχνίδια και δισκέτες του game boy. Γραβάτες, άλλες πολύ στενές κι άλλες πολύ φαρδιές –η κάθε μια σηματοδοτεί και μια άλλη εποχή. Πουκάμισα σε τολμηρούς χρωματικούς συνδυασμούς και άλλα που έχουν εφεδρικές μανσέτες και γιακά –σαν και αυτά που φόραγε ο πατέρας.
Μόλις ξετύλιξα ένα πακέτο που μέσα του είχε μια κούτα με προφυλακτικά –κάτι τέτοια δώρα συνήθως τα έκανε ο Χρίστος… Αλλά ο Χρίστος –το θυμάμαι καλά- πέθανε από την καρδιά του εδώ και δέκα περίπου χρόνια.
Υπάρχει και ένα κράνος μοτοσικλετιστή που δεν ξέρω σε τι θα μου χρησίμευε μιας και στο μόνο δίτροχο που ανεβαίνω είναι το ποδήλατο.
Αλλά το πιο απρόσμενο δώρο είναι αυτό που μου έστειλε ο παππούς μου.
Ο ίδιος δεν έχει έρθει, κι άλλωστε αυτό είναι φυσικό, μιας κι ο παππούς μου είναι εδώ και χρόνια πολλά που τον έχουμε χάσει. Εγώ ήμουνα ακόμα ανύπαντρος, ενώ τώρα –νομίζω, τουλάχιστον- έχω και εγγόνια… Πάντως μήτε κι αυτά ήρθαν στη γιορτή, μήτε όμως και δώρο μου έστειλαν.
Ο παππούς μου, πάντως και από πάντα, μου έκανε τα πιο απρόσμενα δώρα. Πατίνια και χαρταετούς, αεροπορικά εισιτήρια, τριώροφες τούρτες, ακόμα και γυναίκες –με ένα τέτοιο δώρο του παππού αποχαιρέτησα την περίοδο της παρθενίας μου.
Το εφετινό του δώρο το έφεραν δυο γεροδεμένα παλικάρια. Πολύ βαρύ έδειχνε και σαφέστατα ήταν ογκώδες. Κέρασα γλυκό και λικέρ τους μεταφορείς και προσπαθούσα να διακρίνω στο βλέμμα τους –βλέμμα ανθρώπων που εξακριβωμένα πρώτη τους φορά με συναντούσανε- το πώς με αντιμετωπίζανε. Εννοώ ως παιδί, έφηβο, νέο άντρα, ώριμο ή ηλικιωμένο;
Το βλέμμα τους όμως ήταν ουδέτερο. Χαμογελαστό, ειλικρινές, αδιάφορο ως προς την εικόνα μου. Φάγανε το γλυκό, σκουπίσανε με τη λευκή πετσετούλα τα χείλια τους, ήπιανε το ποτό, σκουπιστήκανε ξανά και μου ευχήθηκαν με το γενικόλογο «Να ζήσετε!». Κι έπειτα φύγανε κι εγώ έμεινα με το βαρύ και ογκώδες πακέτο.
Πήρα να το ξετυλίγω προσεχτικά. Με τα δώρα του παππού πάντα ήμουνα πολύ προσεχτικός όταν τα έβγαζα από το περιτύλιγμά τους. Ποτέ δεν ήξερα αν ήταν εύθραυστα ή με περίπλοκους μηχανισμούς.
Δεν άργησα να διαπιστώσω πως το δώρο ήταν ένα ρολόι, από αυτά που στηρίζονται στο πάτωμα, διαθέτουν ένα μεταλλικό εκκρεμές πίσω από μια τζαμένια πόρτα και πάνω από το στρογγυλό καντράν τους υπάρχει ένα πορτάκι που συνήθως, με τις αλλαγές των ωρών, μπαινοβγαίνει κάποιο πουλί –ο περίφημος κούκος.
Τέτοιο ήταν το ρολόι που μου έστειλε ως δώρο ο παππούς.
Αν το χρησιμοποιήσεις σωστά, μπορεί να κερδίσεις το χρόνο –το σημείωμα ήταν κολλημένο στη τζαμένια πόρτα. Δεν θυμόμουνα το γραφικό χαρακτήρα του παππού κι έτσι απλώς υπέθεσα πως ο ίδιος πρέπει να το είχε γράψει.
Έμεινα να κοιτώ το ρολόι και να αναρωτιέμαι για το περιεχόμενο της συμβουλής.
Παρέμεινα σκεπτικός και ακίνητος για ώρα πολύ μπροστά στο ρολόι. Κι έτσι ήταν που διαπίστωσα πως τη στιγμή της αλλαγής των ωρών, το πορτάκι μεν άνοιγε, αλλά κανείς κούκος ή άλλο είδος πουλιού δεν πρόβαλε, ούτε κάποιος ήχος έβγαινε από τα σπλάχνα του περίπλοκου μηχανισμού μέτρησης του χρόνου.
Δεν μπορούσα να παραμείνω για πολύ εκεί, όμως. Οι καλεσμένοι μου με αναζητούσαν για να κόψουμε την τούρτα.
Επέστρεψα στο σαλόνι και τους εξήγησα πως δεν είχα πάρει τούρτα γιατί δεν ήξερα με πόσα κεράκια θα έπρεπε να τη στολίσω.
Εκείνοι ξέρανε –αλλά ο καθένας είχε τη δική του άποψη για την ηλικία μου.
Και μάλιστα επιμένανε τόσο πολύ, που στο τέλος πήραν ακόμα και να μαλώνουνε μεταξύ τους.
Με ενόχλησε ο απόλυτος τρόπος τους και διακριτικά επέστρεψα στο δωμάτιο που είχα αφήσει το ρολόι.
Και τότε ήταν που κατάλαβα τι με συμβούλευε ο παππούς με το σημείωμά του.
Οι καλεσμένοι μου συνέχιζαν να διαφωνούν και να φωνασκούνε για κάμποση ώρα –συγκεκριμένα μέχρι που ήρθε η στιγμή το πορτάκι του ρολογιού να ανοίξει κι ήμουνα εγώ που πρόβαλα από μέσα και φώναξα «Κούκου, κούκου, κούκου!» κι έπειτα επέστρεψα εντός των σπλάχνων του ρολογιού, ανάμεσα στα γρανάζια και τα βαρίδια του –εκεί δηλαδή που είχα επιλέξει να ζω.
Οι καλεσμένοι μου δεν είχαν πλέον λόγο να παραμένουν δίπλα μου. Άλλωστε τι θα μπορούσαν να μου ευχηθούνε; «Να τα εκατοστίσεις»; Αστείο θάταν.
Δεν εύχεσαι κάτι τέτοιο στον μετρητή των ωρών, παρά μόνο σε όποιους υφίστανται το μέτρημά του.
Δηλαδή, όχι σε μένα… Πλέον.

Δημοσιεύτηκε στο Έθνος της Κυριακής, 1/1/2007, σε ειδικό ένθετο, μαζί με κείμενα άλλων 18 ακόμα συγγραφέων και με γενικό θέμα την "ύβρη του χρόνου"