Συνέντευξη με τη Νικόλ Λαφαζάνη για το περιοδικό CITY210 (Απρίλιος2006)

Ποια παιδικά αναγνώσματα σας σημάδεψαν ως παιδί;
-Διάβαζα πολύ από τότε που ήμουνα ακόμα μικρό παιδί. Κι όταν ένα παιδί διαβάζει πολλά βιβλία δύσκολα ένα από αυτά ξεχωρίζει και το σημαδεύει. Παρόλα αυτά, σαν αγόρι και σαν ένα παιδί που λαχτάραγε τη φυγή, προτιμούσα τα βιβλία με τα ιπποτικά κατορθώματα –το Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο, το Βασιλιά Αρθούρο κι άλλα παρόμοια. Μέσα στις σελίδες τους χωνόμουνα κι εγώ και ντυμένος ως ιππότης γνώριζα κάποια από τα μεγάλα πάθη των ενηλίκων -την ανάγκη για επιβεβαίωση και τον έρωτα.

Πόσο διαφορετικά είναι τα παιδικά βιβλία σήμερα με αυτά που διαβάζατε εσείς ως παιδί;
-Όσο διαφορετικός είναι ο κόσμος σήμερα από τότε. Σήμερα υπάρχει μεγαλύτερη θεματική ποικιλία, περισσότερη τολμηρότητα στην ανάπτυξη κάθε θέματος, μια γλώσσα που τολμά να κάνει τα παιχνίδια της… Αλλά και μια τάση να ενδυναμωθεί ο καταναλωτισμός, να μετατραπεί και το βιβλίο από αγαθό σε προϊόν.

Τα παιδιά όλου του κόσμου τρελαίνονται για τον Χάρι Πότερ και παρόμοια βιβλία. Ξαφνικά διαβάζουν τόμους ολόκληρους. Το φαινόμενο αυτό λειτουργεί ενθαρρυντικά ή όχι στο να γεννά νέους αναγνώστες;
-Μα και τα βιβλία της Δέλτα –που τον καιρό των παιδικών μου χρόνων ήταν με τα μέτρα της εποχής κι αυτά ευπώλητα- είναι ογκώδη. Όταν ένα βιβλίο είναι «χορταστικό» ο αναγνώστης δε θα φοβηθεί τις πολλές του σελίδες. Αλλά τώρα μπαίνει ο προβληματισμός αν όλα αυτά τα παιδιά που παθιάζονται με τις περιπέτειες του Χάρι Πότερ, θα συνεχίσουν αυτόβουλα και με άλλα μυθιστορήματα να έχουν τέτοια σχέση πάθους ή απλώς θα περιμένουν τη νέα πρόταση του διεθνούς μάρκετινκ για να υποκύψουν σε μια νέα αναγνωστική μανία.

Πόσο διαφορετική είναι η ψυχολογία σας όταν κάθεστε να γράψετε ιστορίες για τους μικρούς από όταν γράφετε μυθιστορήματα ενηλίκων;
-Νομίζω πως κάθε άνθρωπος μέσα του έχει όλα τα ηλικιακά «επίπεδα» από τα οποία κάποτε πέρασε. Απλώς οι περισσότεροι ενήλικες δεν το γνωρίζουν. Εγώ όταν μένω στο σημερινό μου ηλικιακό επίπεδο γράφω για τους συνομηλίκους μου. Όταν όμως ανασύρω τα επίπεδο της παιδικής ή εφηβικής μου περιόδου, τότε με άνεση και με ένα συγκέρασμα ενήλικης και παιδικής ή εφηβικής ψυχοσύνθεσης συνομιλώ με αναγνώστες μικρότερης ηλικίας από τη σημερινή δική μου.

Η παραγωγή παιδικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα πώς σας φαίνεται;
-Κάπου να έχει «καθίσει», Μετά από τη μεγάλη άνθηση του ’80, μετά από κάποιες νέες τάσεις της δεκαετίας του ’90, τώρα δείχνει να έχει χάσει τον προσανατολισμό της. Ακριβώς όπως και στο χώρο της ελληνικής λογοτεχνίας για ενήλικες. Αλλά ίσως κάτι τέτοιο να είναι φυσικό, μιας και όλη η σύγχρονη ελληνική κοινωνία δείχνει μια αδράνεια, ένα εφησυχασμό… Απλώς εγώ –ρομαντικά αισιόδοξος- συνέχεια περιμένω να διαβάσω το συγγραφέα εκείνον που θα υπερβεί το τέλμα της εποχής και θα υποδείξει μια κάποια διέξοδο
Παραμένει το παιδικό βιβλίο ο πιο παραγκωνισμένος κλάδος της λογοτεχνίας χωρίς την προβολή που θα έπρεπε. Γιατί συμβαίνει αυτό;
-Γιατί δεν υπάρχει σωστή ενημέρωση και πλούσια κριτική. Τα παιδιά δεν είναι αυτόνομοι καταναλωτές, δεν διαθέτουν τα ίδια χρήματα. Οι ενήλικες ξοδεύουμε γι αυτά, αλλά δεν σκεφτόμαστε να προβληματιστούμε για την ποιότητα της λογοτεχνίας που τα αφορά. Θεωρούν οι περισσότεροι ενήλικες πως ένα παραμύθι είναι απλώς και μόνο κάποιες λέξεις που μπήκαν σε μια σειρά και αφηγούνται μια ιστορία. Κι επειδή έχουν αυτή τη γνώμη και δεν φροντίζουν να έχουν άλλη γνώση, δεν ασχολούνται με υπεύθυνες προβολές των παιδικών βιβλίων.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
-Μέσα στους τρεις τελευταίους μήνες κυκλοφόρησε ένα θεατρικό μου έργο <<Η Τέταρτη Εποχή>>, μια συλλογή διηγημάτων μου <<Σχεδόν Έρωτας>> και μια συλλογή παραμυθιών από τόπους της Μεσογείου. Λίγο πριν το καλοκαίρι θα βγει και μια παιδική ιστορία, κάτι σαν ένα μεγάλο διήγημα. <<<Σκανταλιές κι ανοησίες για ένα γλυκό κεράσι>> θα το λένε. Αρκετά αυτά δεν είναι; Μάλλον χρειάζομαι ξεκούραση. Παρόλα αυτά, αργά μα σταθερά δουλεύω την μεταφορά του θεατρικού που σα είπα σε μυθιστόρημα. Μου αρέσει να πειραματίζομαι με τις φόρμες και τα είδη… Είναι μια πολυτέλεια που μπορώ να την προσφέρω στον εαυτό μου.

<<4η Εποχή>> και <<Σχεδόν Έρωτας>>

Συνέντευξη με την Ειρήνη Μπέλλα, στη "Φιλογική Βραδινή>> (Μάρτιος 2006)


1. Καταξιωμένος συγγραφέας που έχετε πειραματιστεί με όλα τα λογοτεχνικά είδη. Παιδικό και εφηβικό βιβλίο, μυθιστορήματα και διηγήματα. Πριν από δυο μήνες κυκλοφορήσατε και ένα θεατρικό έργο -<<Η τέταρτη εποχή>>, ενώ μόλις τώρα βγήκε και μια νέα σας συλλογή διηγημάτων -<<Σχεδόν έρωτας>>. Πόσο εύκολα μπορείτε να μεταπηδάτε από το ένα λογοτεχνικό είδος σε άλλο;
-Εύκολο σίγουρα δεν είναι και αν το κάνω αυτό, δεν είναι γιατί το θεωρώ ως κάτι το εύκολο, αλλά γιατί με βοηθά να βλέπω την ίδια τη ζωή με ένα τρόπο περισσότερο αναλυτικό. Το είδος που επιλέγει ένας συγγραφέας να χρησιμοποιήσει για να περιγράψει μια έκφραση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αυτόματα και την φωτίζει με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Αν θέλω να μιλήσω, για παράδειγμα, για τον έρωτα, άλλες πλευρές του θα δω αν μιλήσω γι αυτόν μέσα από τη φόρμα ενός μυθιστορήματος, άλλες αν χρησιμοποιηθεί η δομή ενός διηγήματος, άλλες αν καταφύγω σε κείμενο για παιδιά και άλλες όταν –όπως έγινε με την <<Τέταρτη Εποχή>>- επιλέξω την θεατρική του ανάπτυξη. Δεν είναι, λοιπόν, εύκολο, αλλά πολύ ενδιαφέρον. Και βέβαια είναι και μια πρόκληση προς το ίδιο το ταλέντο μου. Να δω μέχρι που μπορεί να φτάσει κι ακόμα να μην το αφήνω σε κατάσταση εφησυχασμού. Καθώς ψάχνω νέες κάθε φορά φόρμες, εξασκούμαι και αυτοελέγχομαι. Το ρίσκο όσο κι αν είναι επικίνδυνο είναι και δημιουργικό.

2. Είναι η πρώτη φορά που γράφετε θεατρικό έργο; Ποιο ήταν το έναυσμα για τη συγγραφή του;
-Θέατρο δεν είχα μέχρι τώρα γράψει. Αλλά είχα πολύ παρακολουθήσει και διαβάσει. Με γοητεύει η θεατρική πράξη καθώς ο θεατής προσθέτει τις δικές του εμπειρίες και τελικά γίνεται κάτι σαν συν – συγγραφέας.
Παράλληλα, πάντα θαύμαζα τον τρόπο με τον οποίο ένας θεατρικός συγγραφέας στήνει τους χαρακτήρες και την πλοκή. Τα μέσα του είναι πολύ πιο λιτά από εκείνα του μυθιστοριογράφου. Κάποια, στιγμή, λοιπόν, αποφάσισα να δοκιμάσω κι εγώ. Το θέμα, την υπόθεση και τους χαρακτήρες τους είχα ήδη δουλέψει μέσα στο μυαλό μου, καθώς σχεδίαζα το νέο μου μυθιστόρημα. Αλλά έχω πια το χρόνο και την υπομονή να αφήνω τις κατακτημένες περιοχές και να πειραματίζομαι. Κι έτσι ξέχασα την μυθιστορηματική αφήγηση και άρχισα να δουλεύω πάνω στις απαιτήσεις ενός θεατρικού έργου. Το πιο μεγάλο πρόβλημα που αντιμετώπισα ήταν ο χρόνος, η διάρκεια του έργου. Στην πεζογραφία αυτή η παράμετρος δεν υπάρχει, ο πεζογράφος είναι ελεύθερος να κινηθεί με όποια ταχύτητα θέλει. Όχι όμως αυτός που γράφει θέατρο. Αλλά φαίνεται πως η πολλές παραστάσεις που έχω παρακολουθήσει και οι πολλές αναγνώσεις θεατρικών κειμένων, με βοήθησαν στο να μη φλυαρίσω. Άνθρωποι με μεγάλο κύρος και γνώση πάνω στα θεατρικά, όπως ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, αλλά και νεώτεροι με γνώσεις θεωρίας και πρακτικής, όπως η Άννα Κοντολέων, με διαβεβαίωσαν πως το ένστιχτό μου είχε λειτουργήσει σωστά.

3. Έχετε κάποια συγκεκριμένη πρόταση από θίασο για να ανέβει <<Η Τέταρτη Εποχή>>;
- Μέχρι τώρα καμιά. Αλλά όσο κι αν αποδέχομαι πως ένα θεατρικό έργο ολοκληρώνεται, κατά κάποιο τρόπο, μόνο όταν ανέβει στη σκηνή, εγώ είμαι απόλυτα ικανοποιημένος που το είδα τυπωμένο. Έχω μάθει να βλέπω τα πάντα μέσα από τα βιβλία κι άλλωστε όπως και πιο πριν είπα, έγραψα θέατρο γιατί ήθελα να δω τις συγγραφικές διαφορές κι αν εγώ μπορώ να τα βγάλω πέρα. Τώρα αν παρουσιαστεί ένας θίασος που θα μου το ζητήσει, αυτό εγώ ούτε μπορώ να το ξέρω, μήτε και τίποτε μπορώ να κάνω για να συμβεί κάτι τέτοιο.

4. Υπάρχει μια γκρίνια ότι δεν εκδίδονται αρκετά θεατρικά έργα. Κατά την άποψη σας ισχύει;
-Ναι, έτσι είναι. Πόσοι είναι αυτοί που διαβάζουν θεατρικά έργα; Ελάχιστοι. Άρα οι εκδότες γιατί να επενδύσουν στην έκδοση ενός τέτοιου κειμένου. Κι αν το δικό μου κυκλοφορεί σε μια τόσο όμορφη έκδοση, αυτό οφείλεται και στο μεράκι της Άννας Πατάκη, αλλά και στο ότι είμαι ένας από τους στενούς συνεργάτες και συγγραφείς των Εκδόσεων Πατάκη. Κάποιος άλλος στη θέση μου δεν θα είχε αυτή την τύχη. Αλλά τύχη είναι ή ο καρπός μιας κοντά τριαντάχρονης πορείας στο χώρο του βιβλίου;

5. Στην «Τέταρτη εποχή» κατανέμεται σε τέσσερις εποχές τη σχέση ενός ζευγαριού; Μέσα από το δικό σας έργο τελικά βγαίνει η πίκρα μιας φθοράς. όταν ένας άνδρας και μια γυναίκα περνούν από την πρώτη εποχή στην τέταρτη ή υπάρχει η γαλήνη μιας ωριμότητας; Η εποχή της Διάλυσης ή του Συμβιβασμού μπορεί να γίνει και η εποχή της Αναγέννησης;
Ένας μακροχρόνιος δεσμός για να μπορεί να συνεχίσει να διαθέτει μια ποιότητα θα πρέπει από την πρώτη περίοδό του να φροντίζει να βρίσκει τρόπους αυτο-τροφοδότησης. Κάθε ηλικία έχει τις δικές της ευκαιρίες, τις δικές της δυνάμεις και αδυναμίες, τον δικό της τρόπο να εκφράζεται μέσα από τον έρωτα. Η ωριμότητα των ατόμων δεν μπορεί να διαθέτει μια γαλήνη, μα κάτι άλλο… Θα προτιμούσα να το έλεγα συνειδητοποίηση. Λοιπόν, σε αυτήν την συνειδητοποίηση οδηγούνται οι ήρωές μου, καθώς έχουν ένα κοινό, μακρόχρονο παρελθόν. Όσα ζευγάρια βρίσκονται στην «τέταρτη εποχή» τους για να αποφύγουν την διάλυση ή τον συμβιβασμό, θα πρέπει να αποφασίσουν να ξεκινήσουν ένα νέο παιχνίδι –κάτι σαν ένα θεατρικό δρώμενο με εκείνους πρωταγωνιστές. Είναι δύσκολο –το ξέρω. Συχνά επώδυνο. Αλλά η μόνη λύση για να αποφύγουν τη σύμβαση της αναγέννησης και να κρατηθούν στην ελευθερία των προσωπικών επιλογών.

6. Ο Μενέλαος και η Κλέα, μπορεί να είναι ένα οποιοδήποτε ζευγάρι της εποχής μας;
- Θα έλεγα πως μπορεί το οποιοδήποτε ζευγάρι της εποχής μας να γίνει σαν κι αυτούς.

7. Με ποιον από τους δυο ήρωες είστε πιο κοντά;
-Ως άντρας ασφαλώς είμαι πιο κοντά προς τον Μενέλαο. Αλλά ως συγγραφέας –που πάει να πει μεταξύ άλλων και αναλυτής ψυχών- είμαι κοντά και στην Κλέα. Βέβαια, ξέρω πως όσο κι αν προσπαθώ να δω αντικειμενικά την πλευρά της γυναίκας, πάντα η ματιά μου είναι αρσενική. Ξέρετε, όλοι συχνά μιλάμε αν υπάρχει ή όχι γυναικεία γραφή και ξεχνάμε πως αν αποφασίσουμε πως ναι, τότε αυτόματα αποδεχόμαστε και την ύπαρξη μιας αντρικής γραφής.

8. Ο έρωτας αποτελεί και τον άξονα στη νέα σας συλλογή διηγημάτων. Άλλα … <<Σχεδόν έρωτας>>, το τιτλοφορείτε. Αυτό το «σχεδόν» τι διάσταση δίνει στον έρωτα;
-Ο έρωτας είναι ένας άξονας από τους βασικούς των έργων μου, όλων σχεδόν των έργων μου. Θεωρώ την ερωτική συμπεριφορά των ανθρώπων ως ένα από τα θεμέλια της προσωπικότητας τους. Θεωρώ τον έρωτα ακόμα και ως πράξη πολιτική. Ο έρωτας εκφράζει την ελευθερία, εκφράζει την αντίθεση, εκφράζει την ίδια τη ζωή. Αλλά ζούμε σε μια περίοδο όπου η ελευθερία μας δεν είναι απόλυτη, μα «σχεδόν»… Οι αντιθέσεις μας δεν εκφράζονται με απόλυτη δυναμική, αλλά με μια «σχεδόν» αμφισβήτηση. Και η ζωή που ζούμε, μάλλον «σχεδόν» ζωή είναι.
Αυτό το «σχεδόν» κυριαρχεί και στους ήρωες των διηγημάτων της συγκεκριμένης μου συλλογής. Όλοι τους σχετίζονται με κάτι το ερωτικό, αλλά που δεν το ολοκληρώνουν…

9. Στη νέα σας συλλογή διηγημάτων περιλαμβάνονται έργα σας νέα, αλλά και παλαιότερα. Μια ευκαιριακή συνύπαρξη ή κάτι πλέον βαθύ υπάρχει;
- Όχι ευκαιριακή, δεν είμαι ο άνθρωπος των περιστασιακών ευκαιριών. Αλλά μια συλλογή κειμένων που γράφτηκαν χωρίς προηγούμενο προγραμματισμό συνύπαρξης, φανερώνει τις συγγραφικές εμμονές με τρόπο περισσότερο ελεύθερο και εν τέλει ίσως και πλέον τεκμηριωμένο.
Τέτοια, «έκθετα», κατά κάποιον τρόπο, κείμενα -αλλά και άλλα που την «επίσημη» θέση τους αλλού, σε άλλα έργα μου την έχουν- μάζεψα, λοιπόν, και θέλησα να τους δώσω διαφορετικές και ίσως τελευταίες πια πινελιές.
Είναι όλα τους κείμενα ιδιοτύπως ερωτικά –να, λοιπόν, η βασική εμμονή μου. Ο έρωτας, όπως και πιο πριν είπαμε.
Αλλά μια εξίσου βασική εμμονή μου –συγγραφική μα και αναγνωστική- είναι η συνομιλία των κειμένων.
Ως συγγραφέας ενεργοποιούμαι και από τα έργα άλλων συγγραφέων. Ως πεζογράφος ζηλεύω τους ποιητές. Και πολύ συχνά κάτι που θα μπορούσα να το πω –ή ακόμα κι αν το λέω- με τον τρόπο της πεζογραφίας, θέλω να το δω να αντικαθίστανται ή να συνυπάρχει με μια ποιητική εκδοχή του.
Έτσι, σε αυτήν την τελική μορφή τους, πρόσθεσα στα διηγήματά μου, στίχους ποιητών που αγάπησα. Στίχους που όταν τους πρωτοδιάβασα κάτι πολύ δικό μου ενεργοποίησαν. Και με τρόπο εντελώς αυθαίρετο. Μα έτσι πρέπει να γίνεται με τις λέξεις –να τις αφήνουμε να μας κατακτούν και να μην τις ελέγχουμε. Ότι λέμε, ότι γράφουμε όσο δικό μας κι αν είναι, τόσο και σε άλλους ανήκει.
Τα ποιήματα που ζήτησα να ενεργοποιήσουν τη γραφή μου είναι διαφορετικών εποχών και διαφόρων σχολών.
Οι περισσότεροι από τους εν ζωή ποιητές που χρησιμοποίησα είναι και προσωπικοί γνωστοί μου. Κάποιοι στενοί μου φίλοι. Δεν ήταν τυχαία η επιλογή αυτή.
Τελικά η λογοτεχνία ενώνει τους ανθρώπους. Ενώνει και τους δημιουργούς.

10. Και τα μελλοντικά σας σχέδια; Θα επιστρέψετε στην παιδική και εφηβική λογοτεχνία; Στο μυθιστόρημα;
- Λίγο πριν το καλοκαίρι κυκλοφορεί μια παιδική ιστορία. Ήδη γράφω ένα μυθιστόρημα, που είναι η μυθιστορηματική μορφή του θεατρικού μου… Φαίνεται, έχω μάθει τη ζωή να τη βλέπω ως πεζογράφος και η θεατρική γραφή μου άφησε κάτι το ανεκπλήρωτο. Όσον για εφηβικό μυθιστόρημα, αυτή την περίοδο δεν σχεδιάζω κάτι… Και αυτό με λυπεί. Ξέρετε, όταν γράφω για εφήβους, με διακατέχει μια επαναστατικότητα εφηβική… Δεν θέλω να έρθουν έτσι τα πράγματα που να μη έχω την τύχη να επαναστατήσω για μια ακόμα φορά.